Zabrane i kazne: Novi talas represije nad medijima u Turskoj

Već godinama stanje slobode mišljenja i medija u Turskoj izaziva pažnju u Njemačkoj. Na rang-listi nevladine organizacije Reporteri bez granica (RSF) Turska se nalazi na 159. mjestu od ukupno 180 zemalja u svjetskom indeksu slobode medija.

Iako se trenutno „samo“ četiri osobe nalaze u zatvoru zbog svog novinarskog rada – znatno manje nego prethodnih godina – vlasti stalno pronalaze nove načine da uguše nezavisno novinarstvo. Tako su, na primjer, novinarima, koji su pušteni iz zatvora, oduzeti pasoši i oni ne smiju napustiti zemlju. Ni strani novinari ne mogu slobodno raditi u Turskoj, što pokazuje i hapšenje Šveđanina Kaja Joakima Medina.

Prema procjenama Reportera bez granica i Međunarodnog instituta za štampu (IPI), više od 95 odsto turskih medija smatra se bliskim vlastima. To znači da ih direktno ili indirektno kontrolišu biznismeni lojalni vladi.

Novi talas represije protiv kritičkih medija

Posmatrači govore o sistematskom miješanju u izvještavanje. „Stanje slobode medija u Turskoj je već 20 godina napeto“, kaže Berk Esen, politikolog sa Univerziteta Sabandži u Istanbulu. Vladine intervencije su, prema njegovim riječima, postepeno pogoršavale situaciju. „Preostali mejnstrim mediji su tokom posljednjih godina korak po korak stavljeni pod kontrolu. Ostalo je svega nekoliko opozicionih kanala“, kaže Esen.

Sada je politički pritisak dobio novi oblik: dvjema najvećim opozicionim televizijskim kanalima u Turskoj, Sözcü TV i Halk TV, određena je kazna da ne smiju emitovati program deset dana. Zabrana emitovanja stupila je na snagu u utorak, 8. jula 2025, prema odluci Savjeta za radio i televiziju (RTÜK). Kao razlog navodi se „podsticanje na mržnju".

Povod za kaznu Halk TV-u bile su izjave gosta u studiju 26. juna. Gost je rekao: „Turska ne postaje religioznija, već konfesionalnija.“ U slučaju Sözcü TV-a, RTÜK je, prema izjavama posmatrača, prenos protesta nakon hapšenja istanbulskog gradonačelnika i predsjedničkog kandidata Ekrema Imamoglua ocijenio kao „podsticanje na mržnju i neprijateljstvo“. Imamoglu je u zatvoru od marta i smatra se najvažnijim opozicionim političarem i ozbiljnim protivkandidatom predsjednika Erdogana.

„Vlada je hapšenjem Imamogluaželjela brzo oslabiti poziciju. To nije uspjelo, Imamoglu je kod protivnika vlasti postao još popularniji. Zato vlast mijenja strategiju i širi pritisak na druge oblasti“, analizira Esen.

Kritika se više ne toleriše

Prošlog ponedjeljka (7.7.), dan prije stupanja na snagu desetodnevne zabrane emitovanja, sud je doduše prihvatio žalbu advokata Halk TV-a i privremeno obustavio izvršenje. Ipak, zabrane se tumače kao nova faza eskalacije u odnosu na slobodu medija. Prvi put su dva opoziciona kanala ućutkana istovremeno i na isti vremenski period. Tursko udruženje novinara (TGC) izjavilo je: „Ovim kaznama RTÜK pokušava da spriječi medije da izvještavaju o za javnost važnim pitanjima i da uguši kritičke glasove.“

I potpredsjednica najveće opozicione partije, Gokdže Gokdžen, izrazila je ogorčenje: „Zabrane se odnose upravo na one kanale, koji su pokazali koliko su optužbe protiv naših lokalnih političara neutemeljene. To nije slučajnost. To, što je CHP (Republikanska narodna stranke) postala najjača partija u Turskoj, se kažnjava – a kažnjava se i štampa jer o tome izvještava. Na kraju, cilj je da se i narod ućutka.“

Direktor Halk TV-a, Džafer Mahiroglu, upozorio je da bi sljedeći korak mogao biti potpuno oduzimanje dozvole za emitovanje.

„Ni Orvel ne bi mogao izmisliti RTÜK"

Kritike stižu i iz Brisela. Izvjestilac Evropskog parlamenta za Tursku, Načo Sančez Amor, napisao je na mreži Iks: „Čak ni Džordž Orvel ne bi mogao izmisliti instituciju poput RTÜK-a. (...) Sloboda medija i mišljenja u Turskoj danas su prošlost. Postoji čitava generacija, koja te slobode nikada nije iskusila – i to je veoma tužno.“

Rastući ekonomski pritisak

Posljedice zabrana su i ekonomski ozbiljne. Bez prihoda od reklama, opozicioni kanali teško mogu opstati. TGC naglašava: „Mediji, koji kritički izvještavaju o vlasti, izloženi su zabranama emitovanja i novčanim kaznama, čime se dodatno ekonomski slabe.“

Prema podacima Udruženja za medijska i pravna istraživanja (MLSA), RTÜK je između 1. januara 2023. i 30. juna 2024. izrekao novčane kazne u ukupnom iznosu od 124 miliona lira (prema tadašnjem kursu oko četiri miliona evra) i naložio prekid emitovanja u 1.357 slučajeva. Samo u prvoj polovini 2023. godine, pet opozicionih kanala kažnjeno je sa oko 20 miliona lira (tada oko 1,5 miliona evra) – dok su provladini mediji ostali gotovo netaknuti.

Kritična faza za zemlju

Kazne pogađaju Tursku u politički napetom trenutku: mirovni proces sa PKKizaziva kontroverze, brojni visoki funkcioneri CHP-a su u zatvoru. Od proteklog vikenda i bivši gradonačelnik Izmira, Tundž Sojer, je u istražnom pritvoru. Treći najveći grad u Turskoj važi za uporište CHP-a i bio je jedna od posljednjih velikih opština, u kojoj je opozicija imala većinu.

„Vlada trenutno više želi da kontroliše nego da eliminiše. Ali to se, naravno, može promijeniti“, smatra analitičar Esen. Uprkos veoma napetoj situaciji, on strahuje da bi sloboda medija mogla dodatno da se pogorša: „Još nismo dotakli dno."