Tragom Sinbada moreplovca

Izložba čiji je pun naslov "Pustolovi mora, od Sindbada do Marka Pola" počinje na prostoru ispred zgrade Instituta za arapski svijet jedrilicom, napravljenom čak u Omanu i dopremljenom za ovu priliku u centar Pariza. Istim takvim brodovima, ne dužim od 30 metara, arapski su moreplovci otvorili trgovačke puteve od Perzijskog zaliva ka Indijskom okeanu i Kineskom moru i zasnovali trgovinu sa evropskim zemljama. Elegantna jedrilica, zvana Butra, kakva se gradila u Omanu počev od IX stoljeća, poziva na daleka putovanja, kakva su znatno prije Kolumba i Magelana, preduzimali arapski moreplovci, ne samo u legendama i pričama poput one o Sindbadu iz Hiljadu i jedne noći, nego kao stvarni pustolovi, istraživači, naučnici i trgovci.

Istorija i fantazija

Ambiciozna i raskošna izložba, pripremljena u vrijeme kad su predstavu o islamu zamračili atentati terorista ISIL-a, ali i atmosfera koju stvara dio evropskih medija i javnosti pod utjecajem ekstremno desnih, populističkih političkih partija, otkriva da su Arapi, poznati prvenstveno kao pustinjski narodi, značajno obilježili istoriju svjetskog pomorstva. Zapad, koncentrisan jedino na sopstvene poduhvate kao što je otkrivanje morskog puta od Evrope do Indije, dugo je zanemarivao, ako nije i prikrivao te činjenice, pa su zato ostale malo poznate i gotovo neistražene. Međutim, od samog nastanka islama u VII stoljeću pa sve do Kolumbovog otkrića Amerike, arapski moreplovci su zajedno sa velikim arapskim imperijama, posebno u epohi dinastije Abasida, bili neprikosnoveni vladari na dva ogromna morska prostranstva: ona koja obuhvataju Indijski okean i Mediteran.

Ova izložba priziva koliko istoriju toliko i fantaziju i odaje zasluženu a nepriznatu počast velikim arapskim moreplovcima. Evropi je poznat Sindbad, ali malo ko šta zna o stvarnim arapskim moreplovcima i istraživačima kao što su Ibn Jubayr, Ibn Battûta, Nâsiri Khusraw ili Ibn Majid i mnogim drugima koji sačinjavaju hiljadugodišnju pomorsku kulturu arapskog svijeta, veličanstvenu i slavnu mnogo prije Kolumba. Uz grafički prikaz njihovih putovanja i otkrića, izložba predstavlja i dostignuća i saznanja arapskih naučnika koja su omogućavala takve poduhvate, kao što su uređaji za navigaciju, geografske karte i knjige ili korišćenje astronomskom navigacijom na morskim bespućima.

Epoha dominacije arapskog moreplovstva

U četiri sale jedna do druge su priče moreplovaca, istraživača i trgovaca, pustolova koji su iz različitih pobuda osvajali nepoznati svijet, ali i doprinosili dodiru i međusobnom uticaju kultura. Jer na tim avanturističkim putovanjima brodovima, koji se nisu razlikovali od onog izloženog ispred Instituta, uz začine i svilu, keramiku, drago kamenje, tekstil i predmete od keramike, bjelokosti i srebra, prevožena je i kultura i način života. Nije tada bilo Sueckog kanala, pa su brodovi plovili do ušća Eufrata i Tigrisa ili Crvenim morem do njegove krajnje tačke ka Evropi. Odatle su robu preuzimali karavani i prenosili je kopnenim putem do obala Sredozemnog mora. Tu su je opet prihvatali arapski brodovi i distribuirali evropskim zemljama. Gotovo hiljadu godina trajala je svjetska dominacija arapsko-muslimanskog pomorstva, a arapski trgovci su odigrali centralnu ulogu u uspostavljanju trgovačkih odnosa dva svijeta i bez obzira na kopnenu razdvojenost blisko povezali Mediteran i Indijski okean, to jest Evropu i Orijent, što je imalo dalekosežne istorijske i kulturne posljedice. 

Izložba otkriva i koliko je plodan bio dodir, međusobni uticaj i miješanje različitih kultura u vremenima van sukoba i ratova. Kao primjer istaknuta je Venecija, koja se u IX i X stoljeću razvila i obogatila zahvaljujući trgovini, koju su omogućavali arapski moreplovci, a poslije njih i turski. Te veze ostavljale su i kulturni i civilizacijski trag. Prije evropske renesanse Venecija je, na primjer, bila puna raskošnih građevina u orijentalnom stilu.

Davna i slavna istorija Mediterana, ispunjena pričama o arapskim moreplovcima, trgovcima, kartografima, umjetnicima, ali i gusarima od kojih je drhtao cijeli Mediteran od Gibraltara do obala Libana, prethodila je vremenu velikih evropskih pomorskih i geografskih otkrića od kraja XV do XVII stoljeća. Slavu arapskih moreplovaca i trgovaca najprije su preuzeli Turci, ali je nju definitivno potamnio Vasko de Gama 1497. putovanjem od Lisabona do Kalkute, ali naokolo, morskim putem oko Afrike. Biber dovožen tim pravcem postao je pet puta jeftiniji od onog koji je dio puta morao preći karavanima. Bio je to kraj arapsko-muslimanskog monopola na trgovinu sa Orijentom. Ukazujući na domete arapskog moreplovstva, izložba kaže svoju riječ i o kraju njegove dominacije.

Posljednje Sindbadovo putovanje

Hiljadugodišnja slavna istorija arapskog pomorstva nema izravnih dodira sa aktuelnim svjetskim zbivanjima, ali ih ova izložba i nehotice evocira. Čuveni grad Palmira u sirijskoj pustinji koji je bio u karavanskom dijelu trgovačkog puta između Zapada i Orijenta, danas nemilosrdno razaraju ratnici tzv. Islamske države. Sicilija je od kraja X stoljeća bila prvi cilj arapskih trgovaca koji su dopremali robu iz Aleksandrije, prenesenu karavanima od Crvenog mora, a danas je životni cilj afričkih izbjeglica, kojih na hiljade strada na tom putu.

Italijanski pisac Erri De Luca, poznat po svom političkom i humanističkom angažmanu, u svom romanu "Posljednje Sindbadovo putovanje" priča o "najrentabilnijoj robi u modernoj trgovini – ljudskom tijelu". "Ono ne zahtijeva ni ambalažu, a prevoz se plaća unaprijed, ne po isporuci. Tu Sindbad završava posljednje svoje putovanje, transportujući zlosretne putnike do naših obala zatvorenih bodljikavom žicom."

Izložba "Pustolovi mora" obilježava i tridesetogodišnjicu Instituta za arapski svijet u Parizu, osnovanog 1987. s ciljem da bude most između arapske i evropske civilizacije, a posebno dvije obale Mediterana.