Prevaziđeni Vajmarski trougao
Prije 25 godina, 28. i 29. avgusta 1991. su se u tirinškom Vajmaru sastali ministri spoljnih poslova Njemačke, Francuske i Poljske: Hans-Ditrih Genšer, Rolan Dima i Krištof Skubiševski. Bio je to trenutak dolaska na svijet Vajmarskog trougla. Ministri su svoju viziju 'budućnosti Evrope' saželi i objasnili u 10 tačaka. Radilo se o zajedničkoj odgovornosti za zajedničku evropsku budućnost. 'Model Vajmar' je trebalo da posluži kao vodič ka Evropskoj uniji i to ne samo Poljske već i drugih demokratija istočne i srednje Evrope.
Ovaj projekat je imao nesporan udio u procesu proširenja Evropske unije, ali i kod prijema Poljske i njenih susjeda u NATO savez. No, ovaj dijaloški forum od 2004. gubi na snazi i politički je zamrznut. Svaki pokušaj da se ovaj model jače iskoristi kao baza za velike političke izazove je propao. Izuzetak je bio snažan impuls 2014, tokom kulminacije krize u Ukrajini, kada su se ministri spoljnih poslova zemalja Vajmarskog trougla u Kijevu sastali sa ukrajinskim predsjednikom i vođama opozicije.
Misija ispunjena?
Ali, 25 godina nakon osnivanja ovaj oblik saradnje se pretvorio u jednu od mnogih redovnih dijaloških formi. Nije to strašno s obzirom da je misija ispunjena - i dok je to bio izraz normalne saradnje u jednoj ujedinjenoj i funkcionalnoj Evropi. No, vremena su se dramatično promijenila. Tu je izbjeglička kriza, nova nepredvidljivost Rusije, teror pa i Brexit. To je opasnost koja u Evropi može da dovede do tektonskih promjena. Zar ne bi onda solidarnost između tri velike evropske države bio važan signal? Signal za stabilnost i kontinuitet? Ne bi li onda upravo saradnja tri tako eksponirane zemlje, kao što su Francuska, Njemačka i Poljska, mogla da bude jedan novi evropski zamajac.
Ali, od toga svega je malo ostalo. Minsitar spoljnih poslova Poljske, Vitold Vašikovski je u aprilu čak kazao da je Vajmarski trougao završio svoje. Zbog toga Poljska, kao možda najvažnija istočnoevropska zemlja EU, nastoji da u Višegradskoj grupi i u bilateralnim sporazumima predvodi istočnoevropsku interesnu zajendicu koja je čini se uperena protiv Nemačke - prije svega time što odbija izbjegličku politiku Angele Merkel. Francuska je zbog terorističke opasnosti, ekonomskih problema i jednog nemoćnog predsjednika previše zauzeta sama sobom. Ko još onda misli na Vajmarski trougao?
Delikatni znaci nove političke dinamike
Jubilarni susret u Vajmaru dolazi na kraju sedmice koja je bila prepuna bilateralnih susreta. Njemačka kancelarka Merkel je sedmicu započela u Italiji sastankom sa novim evropskim trouglom: Italija-Francuska-Njemačka. Njemačkoj je od vitalnog interesa saradnja sa susjedima. A Poljska i Francuska su svakao najvažnije. Zemlje Vajmarskog trougla su danas jaki eksponenti tri različite evropske interesne sfere. Ukoliko pak ova osovina funkcioniše, onda je to glavno za evropsku saradnju na privrednom, političkom i na polju bezbjednosne politike. Zbog toga je ohrabrujuće da poljski ministar spoljnih poslova želi da oživi sporazum iz Vajmara i prije svakog važnog sastanka imenuje koordinatore. To bi se moglo razumjeti kao ponovno davanje na važnosti.
'Trougao', 25 godina nakon osnivanja, dugo već ne predstavlja pomoć integraciji istočne Evrope. Ali, ipak ostaje važan oblik komunikacije na centralnoj geopolitičkoj osovini evropskog kontinenta koja obuhvata 180 miliona ljudi iz tri važne nacije. Tako da bi ovaj potencijal trebalo da iskoristi ovu dijalošku formu, i ovu bazu zapravo pretvori u motor kada je riječ o rješavanju gorućih evropskih problema; i to nezavisno od unutrašnjopolitičkih i bilateralnih napetosti, izazvanih poljskim 'skretanje udesno'.
Poljska, Njemačka i Francuska pored svih razlika imaju još uvijek velike zajedničke interese. Na primjer u vremenima evropskih kriza promovisati bezbjednosnu i odbrambenu politiku kao i evropske integracije. Ali, uprkos svim ovim objektivnim šansama Vajmarskom trouglu trenutno nedostaje duh koji bi mu udahnuo život. Jači su nacionalni egoizam i međusobno prebacivanje krivice. Ipak, Vajmarski trougao je simbol uspješne priče o integraciji. Na njegovim članovima je da iz simbola razviju novu snagu za obnavljanje evropskih integracija.