Muzejsko ostrvo u Berlinu: Ogledalo njemačke istorije

Muzejsko ostrvo u Berlinu, u samom srcu grada, omiljena je destinacija za brojne posjetioce iz cijelog svijeta. Tu se nalazi kolijevka današnjih Državnih muzeja u Berlinu, koji u ovom neponovljivom skupu građevina prikazuju svoje izuzetne zbirke o hiljadama godina dugoj istoriji umjetnosti i kulture Evrope i mediterana.

UNESCO je 1999. proglasio Muzejsko ostrvo svjetskom baštinom kao „jedinstven skup muzejskih građevina koji ilustruje razvoj modernog muzejskog dizajna tokom više od jednog vijeka“.

Naslijeđe prosvjetiteljstva

Početak izgradnje Muzejskog ostrva u Berlinu usko je povezan sa prosvetiteljskim i humanističkim idealima ranog 19. vijeka.

Tokom Napoleonovih ratova (1803–1815) Francuzi su umarširali u Kraljevinu Prusku. Uslijedile su pljačke, iz Berlina su odnesena i mnogobrojna umjetnička djela. Nakon rata, ta djela su vraćena i Pruska je odlučila da ih javno izloži. A za to je potreban muzej.

Stari muzej bilo je prvo zdanje u nizu od pet koje će kasnije postati poznate kao Muzejsko ostrvo. Kamen temeljac položen je 1825. a muzej je otvoren 1830. godine.

Uprkos tome što je Pruska poslije brojnih ratova bila praznih kasa, „ipak su investirali u kulturu, angažovali najboljeg arhitektu tog doba, Karla Fridriha Šinkela“, kaže Herman Parcinger, dosadašnji predsjednik Fondacije pruskog kulturnog naslijeđa, u intervjuu za DW.

U doba prosvjetiteljstva obrazovanje se smatralo ključnom vrijednošću. „Dakle, nije bila poenta samo u izgradnji muzeja – iza svega je stajala velika vizija. Umjetnost i nauka igrale su u toj viziji ključne uloge“, objašnjava Parcinger.

Tokom kolonijalnog perioda zbirka antičkih artefakata znatno je porasla. Istovremeno, tadašnji donosioci odluka željeli su da izlože i dela njemačkih umjetnika iz doba romantizma. Prostor u Starom muzeju ubrzo više nije bio dovoljan. 

Tako su od 1859. do 1930 na sjevernom dijelu riječnog ostrva nastala još četiri velika muzeja: Novi muzej, (Stara) Nacionalna galerija, Muzej Bode i na kraju Pergamski muzej.

Muzejsko ostrvo je postalo simbol kulture i izraz nacionalnog identiteta, važilo je za jedno od najznačajnijih kulturnih središta Evrope. Dolaskom na vlast 1933. nacisti su ga instrumentalizovali i prikazivali kao navodnu „arijevsku“ visoku kulturu.

Drugi svjetski rat

Tokom rata zgrade muzeja su pretrpjele su velika oštećenja, a brojna umjetnička djela su evakuisana u podzemne bunkere, rudnike i zamkove širom Njemačke.

Vojska Sovjetskog saveza je 2. maja 1945. oslobodila Berlin, a nedjelju dana kasnije Njemačka je kapitulirala - rat je završen. Takozvane trofejne brigade Crvene armije zaplijenile su veliki dio zbirki muzeja i poslale ih u Moskvu i Sankt Peterburg kao tzv. „reparacionu umjetnost“. Mnoge od tih umjetnina i danas se vode kao nestale. Dio artefakata vraćen je tokom pedesetih godina, prije svega za vrijeme Hruščovljeve politike „otopljavanja".

Ipak, procjenjuje se da se u Rusiji i danas nalazi oko milion umjetničkih djela, više od četiri miliona knjiga i rukopisa, kao i značajna količina arhivske građe. Iako su njemačke i ruske institucije proteklih decenija zajednički tragale za tim predmetima, „zbog rata u Ukrajini sada je sve obustavljeno i zamrznuto – i ne znamo kada ćemo moći da obnovimo te kontakte“, kaže Parcinger.

Zastoj u DDR-u

Nakon što su sile pobjednice (SSSR, SAD, Velika Britanija i Francuska) podijelile Berlin i Njemačku, Muzejsko ostrvo se našlo u istočnom dijelu Berlina u DDR-u.

Međutim, Istočna Njemačka nije imala gotovo nikakva sredstva da obnovi razrušene zgrade. Posebno je Novi muzeј decenijama ostao ruševina – spomenik rata. „Zgrade su samo djelimično popravljane. Iz stepeništa Novog muzeja je raslo drveće, nije bilo krova – to je bilo nevjerovatno", priča Parcinger. 

Obnova je počela poslije ujedinjenja i trajaće još godinama

Nakon pada Berlinskog zida i ponovnog ujedinjenja Njemačke 1990. započeta je sveobuhvatna restauracija – prema master-planu koji je predviđao modernizaciju svih pet muzeja i njihovo međusobno povezivanje.

Centralni projekat obnove bio je Novi muzej. Britanski arhitekta Dejvid Čiperfild uklopio je ruševine u novu arhitekturu - rupe od metaka i tavanice bez fresaka svjesno je ostavio vidljivim. Mnogi su željeli restauraciju u izvornom neoklasičnom stilu zgrade i teško su prihvatali Čiperfildovo rješenje.

Ali, renovirani muzej je dobio brojne nacionalne i međunarodne nagrade za arhitekturu.

Najpoznatiji eksponat Novog muzeja, koji ujedno obuhvata Egipatski muzej i zbirku papirusa, jeste oko 3500 godina stara bista kraljice Nefertiti. Iako postoji peticija koja zahtijeva njeno vraćanje Egiptu,  za Fondaciju za prusko kulturno naslijeđe to ne dolazi u obzir:

„Nefertiti je u Berlin stigla u okviru potpuno legalnih i dobro dokumentovanih iskopavanja", naglašava Parcinger, koji je odigrao i važnu ulogu u raspravi o vraćanju kolonijalnih predmeta, poput Beninskih bronzi.

Jedan od važnih trenutaka bilo je otvaranje Džejms-Sajmon-galerije (2019.) koja danas služi kao glavni ulaz na Muzejsko ostrvu. Pergamski muzej je je zatvoren zbog renoviranja do 2027. a zatim slijedi restauracija Starog muzeja.

Kada sve restauracije budu završene, četiri od pet muzeia biće povezani podzemnom rampom – takozvanom Arheološkom promenadom – koja se oslanja na stare mostove između muzeja koji su uništeni u ratu.

Muzejsko ostrvo ostaje jedinstveno mjesto na kojem se susreću istorija, umjetnost i arhitektura – mjesto koje svoju prošlost ne skriva, već je održava živom. To je njemački odgovor na Luvr ili Britanski muzej.