Mikis Teodorakis: Život posvećen muzici i politici

Za Mikisa Teodorakisa politika i muzika uvijek su bile dvije strane istog novčića. Nije mogao zamisliti svoj život ni bez političkog i društvenog angažmana, a ni bez komponovanja.

Od mladosti, pa skoro sve do smrti 2. septembra 2021. godine, taj kompozitor i muzičar zalagao se za slobodu, demokratiju i pomirenje. A bio je i veoma kontroverzan kada je riječ o politici. U posljednjim godinama života često je iritirao ljude svojim političkim izjavama.

S njegovom muzikom je drugačije. Njome je dopirao do srca ljudi. Neke od njegovih kompozicija postale su (i još uvijek jesu) svjetski hitovi. Na primjer, muzika za film „Grk Zorba“, zasnovan na romanu dobitnika Nobelove nagrade Nikosa Kazancakisa s Entonijem Kvinnom u glavnoj ulozi. Čuveni sirtaki, uz koji pleše glavni junak filma, i dalje je omiljen u Grčkoj, a i širom svijeta.

Svjetski hitovi, opere, filmska muzika

Pritom je Teodorakis komponovao mnogo više od samo nekoliko hitova. Katalog njegovih djela je dugačak i obuhvata oko hiljadu pjesama, kamernu, baletsku i filmsku muziku, simfonije, oratorijume i opere. Njegov koncept prenošenja narodu pjesama poznatih pjesnika kroz emotivnu muziku jedinstven je u Grčkoj. To je postala prava tradicija, koja se nastavlja i danas.

S 12 godina, Teodorakis je počeo da svoje prve pjesme zapisuje na papir. Nekoliko godina kasnije, pridružio se pokretu otpora tokom njemačko-italijanske okupacije njegove domovine. Bio je uhapšen i mučen. U krvavom građanskom ratu u Grčkoj, neposredno nakon Drugog svjetskog rata, s oružjem u ruci borio se na strani ljevice. Nakon poraza, dugo vremena je proveo u raznim logorima, gdje je bio teško zlostavljan. Sredinom pedesetih godina prošlog vijeka otišao je u Pariz da bi tamo studirao muziku.

Politički angažman u Grčkoj

Nakon povratka 1960. godine, politički i muzički se zalagao za pomirenje različitih političkih struja u svojoj zemlji. Sredinom 1960-ih napisao je „Baladu o Mauthauzenu“ na osnovu tekstova bivšeg zarobljenika tog koncentracionog logora Jakovosa Kambanelisa.

Ta čuvena LP-ploča bila je ujedno i debi kasnije svjetski poznate pjevačice Marije Faranturi, koja i danas, u 78. godini, drži koncerte. Povodom Teodorakisove smrti u septembru 2021. godine, rekla je: „Bilo je jedinstveno iskustvo i privilegija decenijama i širom svijeta raditi, pjevati i učiti s Mikisom. Kroz svoj rad, on ostaje dio naše sadašnjosti.“

Zarobljenik vojne hunte

Vojna diktatura u Grčkoj (1967–1974) naglo je okončala kulturni procvat zemlje. Teodorakis je zatvoren, a njegova muzika zabranjena. Pušten je iz zatvora tek pod međunarodnim pritiskom. Otišao je u egzil gdje je, u znak otpora, do kraja vladavine vojne hunte održao oko hiljadu koncerata. Pučistima je poručivao: „Kad jednog dana vaši tenkovi zarđaju, moje pjesme će nastaviti da postoje.“

Tokom tog perioda napisao je jedno od svojih najpoznatijih djela: oratorijum Canto General (Velika pjesma), zasnovan na tekstovima čileanskog pjesnika i dobitnika Nobelove nagrade Pabla Nerude. To je inovativna postavka španskog originala s latinoameričkim ritmovima i elementima grčke muzike.

Grčko-tursko pomirenje

Osamdesetih godina prošlog vijeka Teodorakis je, zajedno s turskim kompozitorom i rediteljem Zulfuom Livanelijem, osnovao Komitet za tursko-grčko prijateljstvo. Željeli su da se prevaziđe vjekovno neprijateljstvo između susjednih zemalja, ali ta inicijativa za međusobno razumijevanje donijela im je ogromno neprijateljstvo na objema stranama. Često su ih nazivali izdajnicima naroda. Međutim, godinama kasnije, političari iz obje zemlje su baš na osnovu te inicijative gradili mostove između Grčke i Turske.

Teodorakisov pokušaj da 1990. godine igra aktivnu ulogu u velikoj koaliciji konzervativaca, socijalista i ljevičara ostaje u Grčkoj kontroverzan sve do danas. On sam je preuzeo prilično simboličnu poziciju ministra bez portfelja pod konzervativnim premijerom Konstantinosom Micotakisom, ali mnogi Grci su ga u to vrijeme optuživali za oportunizam i napuštanje ljevičarskih principa.

Protest protiv NATO-bombardovanja Jugoslavije

Nekoliko godina kasnije, Teodorakis je protestovao protiv NATO-bombardovanja SR Jugoslavije i sastao se u Beogradu s tadašnjim predsjednikom Slobodanom Miloševićem, koji je kasnije izveden pred Haški tribunal za ratne zločine. Godine 2003. kritikovao je vladu SAD pod Džordžom V. Bušom i njen rat u Iraku.

Čak i u starosti i već u invalidskim kolicima, Teodorakis nije dozvoljavao da ga spriječe da učestvuje na demonstracijama – bilo tokom finansijske krize u Grčkoj ili u sporu oko imena susjedne države Makedonije, današnje Sjeverne Makedonije.

Danas, sto godina nakon rođenja Mikisa Teodorakisa i skoro četiri godine nakon njegove smrti, postavlja se pitanje šta je ostalo od njegovog nasljeđa. Svakako njegova neumorna posvećenost slobodi i pravdi, njegov slobodni duh i njegov politički angažman, bez obzira na rizike i neprijateljstva. A prije svega njegovo muzičko djelo, njegove pjesme i kompozicije. Pritom ni potencijal njegovih manje poznatih djela klasične muzike ne treba potcjenjivati. One su pravo blago koje bi tek trebalo da bude otkriveno.