Japanski autori anime ne strahuju od veštačke inteligencije?

Kada je uz pomoć vještačke inteligencije objavljen filter Gilbi (Ghibli), koji je fotografije digitalno transformisao u stilu anime (op. red.: na latinskom anima znači duša) i čiji je autor jedan od osnivača Studija Gilbi, Hajao Mijazaki, to je izazvalo debatu o autorskim pravima umjetnika.

Studio Gilbi nije direktno reagovao, ali je u javnosti još 2016. odjeknuo intervju sa Mijazakijem. On je rekao da osjeća „veliku odvratnost“ prema sadržajima, koje generiše vještačka inteligencija i nazvao ih je „uvredom za sam život“. To, međutim, nije spriječilo Japan da i dalje razvija vještačku inteligenciju.

Japanski zakon o autorskim pravima promijenjen je 2019. On se uglavnom tumači tako da je dozvoljeno korišćenje materijala zaštićenog autorskim pravima za treniranje alata vještačke inteligencije i to bez dozvole autora. Zakon je velikodušniji od onog u Sjedinjenim Državama ili Evropskoj uniji i namjera mu je da privuče investitore u oblast razvoja vještačke inteligencije.

Mnogi u Japanu su zabrinuti zbog takvog razvoja događaja. Prema anketi, koju je među skoro 27.000 ljudi iz kreativne industrije 2023. sproveo Arts Workers Japan, čak 94 odsto japanskih umjetnika zabrinuto je zbog toga što vještačka inteligencija može da povrijedi njihova autorska prava.

Japanska Agencija za kulturne poslove otvorila je diskusiju za javnost i prošle godine precizirala da liberalna regulativa nije primjenjiva ako primjena autorski zaštićenih djela „neprimjereno nanosi štetu interesima nosioca autorskih prava“.

Ipak, svaka borba za autorska prava u međuvremenu je pravi izazov. Čak i kada bi zakonodavac došao do zaključka da primjena autorski zaštićenih sadržaja za treniranje alata vještačke inteligencije nije ispravna, tim pristupom bi bili pogođeni svi. Čarli Fink, profesor za filmsku vještačku inteligenciju na kalifornijskom Univerzitetu Čapman, kaže: „Pitanje je, dakle, ako je zločin dovoljno velik, kako bi se onda počelo sa otklanjanjem štete?“

 „Cool Japan“

Japan ima marketinšku strategiju poznatu pod nazivom „Cool Japan“ prema kojoj je i "anime" dio jedinstvene kulturne produkcije namijenjene izvozu. Prema podacima Asocijacije japanske animacije, međunarodni bum je 2023. doveo do rekordne produkcije 300 televizijskih naslova.

A vještačka inteligencija već je dio produkcionog miksa. Anime „Bliznakinje Hinahima“ (Twins Hinahima) prvi je studijski projekat potpuno proizveden uz podršku vještačke inteligencije marta ove godine. Kratki klip „Pas i dječak“ (Dog & The Boy) je za Netfliks Japan urađen još 2023. tako što je vještačka inteligencija naslikala pozadinu.

U branši trenutno vlada kriza radne snage zbog neprivlačnih uslova rada. Izvještaj strukovnih udruženja iz 2024. pokazuje da su zaposleni preopterećeni i slabo plaćeni – po satu ih plaćaju manje od uobičajenog minimalnog honorara. Zato bi upotreba vještačke inteligencije mogla da izgleda kao rješenje.

Roland Kelts, gostujući profesor tokijskog Vaseda univerziteta u Školi kulture, medija i društva, kaže: „Broj stanovnika se smanjuje, pa nema mnogo mladih umjetnika, a i njima plaćaju malo za težak posao“, kaže on za DW.

Produkcioni studio K&K Design već upotrebljava i vještačku inteligenciju u radu, primjenjujući alat Stable Diffusion. Zamjenik direktora Hiroši Kavakami kaže da taj alat pomaže u proizvođenju boje, čišćenju pozadine, pretvaranju fotografija u video i štedi puno vremena i truda. On navodi primjer da je anime-klip od pet sekundi razrađivan ručno nedjelju dana, a sada može da nastane za svega jedan dan, tako što se dva crteža memorišu u program vještačke inteligencije.

Oko 60 odsto umjetnika u Japanu strahuju za svoja radna mesta. Ipak, Kavakami kaže da je vještačka inteligencija tek „podrška“ i da ne može da zamijeni ljude u oblastima vizuelnog rasuđivanja – i kreativnog razmišljanja.

Kultura koja pozdravlja tehnologiju

Kelts kaže da studiji proizvode anime-projekte za noćne televizijske programe, a vještačka inteligencija može da pomogne u proizvodnji takvih sadržaja. On ne smatra da će to ugroziti kreativnost u Japanu, te objašnjava da Japanci ne vide kao opasnost mogućnost da će vještačka inteligencija za nekoliko godina sama proizvesti novu verziju omiljenog animiranog filma.

„U šintu [japanskoj nacionalnoj religiji] sve stvari imaju 'Kami', odnosno duh... Japanci se dakle manje boje tih ideja – robotike, vještačke inteligencije, tehnologije – jer je tehnologija isprepletena s prirodom“. Naposlejtku, prvi anime-junak se zvao Astro Boy – pola dječak, a pola robot.

Remetilačka inovacija kao šansa

Kanadski nezavisni filmski stvaralac Tejlor Nikson-Smit pisao je o uticaju vještačke inteligencije na filmsku industriju. On kaže da upotrebljava ChatGPT da bi sastavio spisak zadataka u pripremi snimanja, za konsolidovanje istraživačkih priprema i za sastavljanje ugovora. On dodaje da najveći broj zadataka ipak još uvijek mogu da obave samo ljudi: „Potreban ti je kostimograf, čovjek koji će otići u kupovinu, šnajderke koje kroje odjeću tako da odgovara glumcima“, kaže on za DW.

Čarli Fink smatra da će primjena vještačke inteligencije „dovesti do novog zlatnog doba Holivuda“. On smatra da će to doba biti „istinski demokratizovano jer će jedna osoba moći da proizvede film za nekoliko hiljada dolara“. Taj stručnjak smatra da više neće biti potrebne na stotine osoba pri snimanju akcionih scena.

Ali i učinak vještačke inteligencije će se potpuno promijeniti. Prošle godine su glumci štrajkovali u Holivudu smatrajući da poslodavci ne štite njihova prava od vještačke inteligencije.

U američki Kongres je prošlog mjeseca ponovo podnesen „NO FAKES Act“, koji se odnosi na neautorizovane imitacije koje proizvodi vještačka inteligencija. Veliki koncerni iz branše kao što su Disney, YouTube, SAG-AFTRA ili OpenAI podržavaju ovu zakonsku inicijativu.

Za Finka je taj zakon samo „prva faza tugovanja", jer je uspon vještačke inteligencije, po njegovom miščjenju, nezaustavljiv. On smatra da će glumci i producenti biti postepeno zamijenjeni i kaže da bi svima savjetovao da u igri budu korak ispred, tako što će naučiti da upotrebljavaju vještačku inteligenciju: „Remetilačka inovacija ujedno je i šansa“.

*ovaj članak je najprije objavljen na engleskom jeziku