የአፍሪቃ የቅኝ ግዛት ዘመን በደሎች ካሳ ያገኙ ይሆን?

በቅርቡ የተካሄደው  የአፍሪካ ህብረት ጉባኤ በአህጉሪቱ  በነበሩ የቅኝ ግዛት፣ የባርነት እና ስርዓታዊ መድሎዎች ላይ ተነጋግሯል።
በየካቲት ወር በኢትዮጵያ ርዕሰ መዲና አዲስ አበባ የተካሄደው ይህ ስብሰባ ለአፍሪካውያን እና የአፍሪካውያን የዘር ግንድ ባላቸው ላይ በቅኝ ግዛት፣ ዘመን ለተፈፀመ በደል ፍትህ በማምጣት ላይ ያተኮረ ነበር።
 በሱዳን እና በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ በተፈጠሩ ግጭቶች ላይ ያተኮረውን የመሪዎች ጉባኤ ተከትሎ ፤የአልጄሪያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር “ባርነትን፣ ማፈናቀልንእና ቅኝ ግዛትን በሰው ልጆች ላይ በተፈጸሙ ወንጀሎች እና በአፍሪካ ህዝቦች ላይ የተፈፀመው የዘር ማጥፋት ወንጀል” ተብሎ መፈረጁን አወድሰውታል።
በሀገራቸው በተጀመረው የውሳኔ ሃሳብ ላይ ድምጽ ከተሰጠ በኋላ የቶጎ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ፕሮፌሰር ሮበርት ዱሴይ በሰጡት መግለጫ ደግሞ የጉባኤውን ሀሳብ ወሳኝ እርምጃ ብለውታል።
«ባርነትን፣ ማፈናቀልን እና ቅኝ ግዛትን በሰብአዊነት ላይ የተፈጸሙ ወንጀሎች እና በአፍሪካ ህዝቦች ላይ የዘር ማጥፋት ወንጀል ተብሎ የመፈረጁ ውሳኔ አፍሪካ ራሷን በራስ የማስተዳደር እና የራሷን ዕድል ለመቆጣጠር በምታደርገው ጥረት ወሳኝ እርምጃ ነው።» ብለዋል ።

ሊገኙ የሚችሉ ህጋዊ ውጤቶች

በባርነት እና በቅኝ ግዛት ወቅት የተዘረፉ የጥበብ ስራዎች ባለሞያ ቤኒናዊው የታሪክ ምሁር ፕሮፌሰር ዲዲየር ሁኑዴ እንደሚሉት፤የውሳኔ ሃሳቡ አፍሪካ ባለፉት ጊዚያት በፍትህ እና በታሪካዊ እኩልነት ላይ በሚደረገው ዓለም አቀፍ ድርድር ላይ ያላትን አቋም ያጠናክራል ብለው ያምናሉ።
«ይህ ማለት የአፍሪካ ህብረት ከቅኝ ገዥ ሀገራት ማለትም በአትላንቲክ የባሪያ ንግድ ላይ የተሳተፉ ምዕራባውያን ሃገራት በእነዚህ ድርጊቶች ጉዳት ለደረሰባቸው ሰለባዎች ካሳ ሊጠይቅ ይችላል።»
 ፕሮፌሰሩ ለአፍሪቃ ፕሬስ ኤጀንሲ እንደገለፁት  ፤ጽሁፉ ባርነትን፣ የግዳጅ ማፈናቀል እና ቅኝ ግዛትን በሰብአዊነት ላይ የሚፈጸሙ ወንጀሎች እና የዘር ማጥፋት ድርጊቶች በማለት በይፋ እና በዓለም አቀፍ ደረጃ የሚፈርጅ የህግ ማዕቀፍን ያስቀመጠ ሲሆን "በታቀደ እና በዘዴ የተፈጸሙ" መሆናቸውን አጽንኦት ሰጥቷል።

ይሁን እንጂ በበርሊን የሃምቦልት ዩኒቨርሲቲ የህዝብ ህግ እና የአለም አቀፍ ህግ ፕሮፌሰር የሆኑት ክርስቲያን ቶሙስቻት በጽሑፉ አስፈላጊነት ላይ ጥያቄ ያነሳሉ።«አንድ ሰው ቅኝ ግዛት በሰው ልጆች ላይ የተፈጸመ ወንጀል ነው ቢል ተጨባጭ እውነታውን አከብራለሁ። የሆነ አካል  እንዲህ ዓይነቱን ውሳኔ ሊያስተላልፍ ይችላል። ነገር ግን በነባሩም ሆነ በተሻሻለው ዓለም አቀፍ ህግ እንኳ ምንም ውጤት አይኖረውም። በእርግጠኝነት, ማንኛውም ኢፍትሃዊነትን በማካካስ መስተካከል እንዳለበት የሚደነግጉ ዓለም አቀፍ  ህጎች አሉ። ይህ የአዲሱ ዓለም አቀፍ ህግ እድገት ነው። ነገር ግን ይህ ህግ ለ17 ኛው ፣ ለ18 ኛ እና ለ19ኛው ክፍለ ዘመን  ወደኋላ ተመልሶ ሊሰራ አይችልም።»በማለት ገልፀዋል።

አለም አቀፍ ህግ ምን ይላል?

ዓለም አቀፉ የወንጀለኞች ፍርድ ቤት (አይ ሲ ሲ) በዘር ማጥፋት ወይም በጦርነት ወንጀል የተከሰሱ ሰዎችን ለፍርድ የማቅረብ ኃላፊነት አለበት።
የሕጉ አንቀጽ 7 በሰብአዊነት ላይ የሚፈጸሙ ወንጀሎችን «ጥቃቱን በማወቅ  በማንኛውም ሰላማዊ ሕዝብ ላይ የተሰነዘረ፤ ሰፊ ወይም ስልታዊ ጥቃት አካል ሆኖ ከሚከተሉት ድርጊቶች ውስጥ ማናቸውንም የሚያመለክት ነው» ሲል ይገልጻል።
እነዚህ ድርጊቶች ግድያ፣ በጅምላ ማጥፋት ፣ ባርነት፣ ማፈናቀል፣ ማሰቃየት፣ አስገድዶ መድፈር፣ ወሲባዊ ባርነት እና አፓርታይድን ያካትታሉ።
ይህ ትርጉም በፖለቲካ፣ በዘር፣ በብሔር፣ በጎሳ፣ በባህል፣ በሃይማኖት ወይም በጾታ-ነክ መመዘኛዎች ላይ የተመሰረተ ማንኛዉንም የተለዬ ቡድን ወይም ማህበረሰብ ማሳደድንም ያካትታል።
ከዚህ ማዕቀፍ ውጭ፣ የአፍሪካ መንግስታት አስገዳጅ ካሳ እንዲጠይቁ የሚፈቅዱ ሌሎች ዓለም አቀፍ የህግ ድንጋጌዎች  የሉም። ሆኖም አንዳንድ የህግ ባለሙያዎች ይህ የውሳኔ ሃሳብ እንደ አለም አቀፍ ፍርድ ቤት (ICJ) ባሉ ተቋማት ፊት  ተነሳሽነቶችን ሊያበረታታ ይችላል ብለው ያምናሉ።

ተምሳሌታዊ እና ፖለቲካዊ መሻሻል 

ሃውንዴ የጸደቀው የውሳኔ ሃሳብ ታሪኩ በአፍሪካ ትምህርት ቤቶች መሰጠት እንዳለበት ይገልፃሉ።«እንደማስበው በስርዓተ ትምህርት  ውስጥ እነዚህን ሁለት በሰው ልጅ ታሪክ ውስጥ ቁልፍ የሆኑ ጊዜያትን ይማራሉ ብዬ አስባለሁ። ከመጀመሪያ ደረጃ ጀምሮ በትምህርት ቤቶች ውስጥ የሰው ልጅ በሌላው የሰው ልጅ  ላይ ወንጀል እንደፈፀመ ግንዛቤ ይኖራል። ይህ የአፍሪካውያንን ባህሪ ለመቅረጽ ይረዳል ብዬ አምናለሁ።»ብለዋል።
በጀርመን ድሬስደን ከተማ የሚገኙት እና  በቅኝ ግዛት ጊዜ በተዘረፉ የጥበብ ዕቃዎች እና ሌሎች ንብረቶች ላይ  ጥናት ያደረጉት የቤኒናዊው የታሪክ ምሁር የአፍሪካ ህብረት የወሰደው እርምጃ እነዚህን ቅርሶች ወደ ነበሩበት ለመመለስ ምቹ ሁኔታ እንደሚፈጥር ያምናሉ።
«በሙዚየሞች ውስጥ አብዛኛዎቹ ስራዎች በህገ-ወጥ መንገድ የተያዙ ናቸው። እና ሊመለሱ ይችላሉ። የአባቶችን አጽም በሙዚየም ውስጥ ማሳየቱ አይን ያወጣ ክብር የጎደለው ነገር ይመስለኛል። ሙዚየም  የቀድሞ አባቶችን ቅሪት ማሳየት የለበትም። የቀድሞ አባቶች አስከሬን መቀበር ነው ያለበት።»በማለት ገልፀዋል።

ይህ የአፍሪካ ህብረት ተነሳሽነት በእነዚህ የጨለማ የታሪክ ዘመናት ውስጥ ለደረሰው ስቃይ፤ በይፋ እውቅና እንዲሰጥ የአፍሪካ የሲቪል ማህበረሰብ እና የዲያስፖራ ድርጅቶች ለረጅም ጊዜ ሲያቀርቡ ለቆዩት ተደጋጋሚ ጥሪዎች ምላሽ የሚሰጥ ነው።
የጸደቀው የውሳኔ ሃሳብ ተምሳሌታዊ እና ፖለቲካዊ መሻሻልን ያሳያል። ነገር ግን ተጨባጭ ውጤቶቹ የአፍሪካ መንግስታት ሊከተሏቸው በሚመርጧቸው ዲፕሎማሲያዊ እና ህጋዊ እርምጃዎች ላይ የተመሰረተ ይሆናል።

በጋና የመንግስት ሰራተኞች የስራ ቅነሳ  

በምዕራብ አፍሪቃዊቷ ሀገር ጋና  በመንግስት ሰራተኞች ላይ ሰሙኑን የተወሰደው እርምጃ ሌላው በዛሬው ዝግጅት የተካተተ ርዕሰ ጉዳይ ነው። ፕሬዝዳንት ጆን ማሃማ መንግስት ወጪን እንዲቀንስ ከዓለም አቀፉ የገንዘብ ድርጅት /አይኤምኤፍ/ ግፊት ገጥሟቸዋል።በሌላ በኩል በሺዎች የሚቆጠሩ የመንግስት ሰራተኞችን ከስራ ማሰናበት የኢኮኖሚ ችግር እያጋጠማቸው ያሉትን ጋናውያንን ቁጣ ቀስቅሷል።ከአስከፊውን የኢኮኖሚ ቀውስ ለመውጣት እየታገለች የምትገኘው ጋና፤ ፕሬዘዳንት ጆን ማሃማ ባለፉት ሁለት ወራት ውስጥ ተግባር ላይ ያተኮሩ  መሪ ለመሆን እየሞከሩ ነው።

ዘይት እና ወርቅን ለዓለም አቀፍ ገበያ የምታቀርበው ጋና፤ አሁንም ከዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅት የ3 ቢሊዮን ዶላር (2.8 ቢሊዮን ዩሮ) ብድር ተጠቃሚ ነች። የ (አይኤምኤፍ) የዕዳ ስምምነት  የመሃማን የኢኮኖሚ ፖሊሲዎች የሚወስን ይሆናል።
ማሃማ ከቀዳሚ ርምጃዎቻቸው አንዱ በማድረግም ፤በቀድሞው መንግስት በተሾሙ መምህራን እና ነርሶች እና በብሔራዊ አገልግሎት ባለስልጣን ላይ ምርመራ ጀምረዋል። በምርመራው ከ81,000 የሚበልጡ ተጠርጣሪ ሰራተኞች የተገኙ ሲሆን፤ይህም ብቁ ለሆኑ አዲስ ተመራቂዎች በዘርፉ ተግባራዊ የስራ ልምድ እንዲኖራቸው እድል ይሰጣል ተብሏል ።
የገንዘብ ሚኒስትሩ ካሲኤል አቶ ፎርሰን በበኩላቸው ጋናውያንን እና ንግዶቻቸውን ለማገዝ ዋና ዋና የታክስ ማሻሻያዎችን አስታውቀዋል።
ነገር ግን ቁልፍ ሰራተኞችን ከስራ ማሰናበት በግለሰቦቹም ሆነ በማኅበረሰቡ ዘንድ አስከፊ መዘዝ ሊያስከትል እንደሚችል የሰራተኛ ማህበራት አስጠንቅቀዋል።  
በጎርጎሪያኑ 2020  ዓ/ም ተመርቆ ከሁለት ዓመት ስራ ፍለጋ በኋላ  በጋና የሚቲዎሮሎጂ ኤጀንሲ ስራ የጀመረው ኢማኑአል ኦፖኩ "የጋና ፖለቲከኞች ከእኛ ጋር እየተጫወቱ ነዉ" ብሏል።አፖኮ እንደሚለው በየካቲት ወር እሱ እና ባልደረቦቹ ሹመታቸው እየተገመገመ በመሆኑ፤ ወደ ስራ እንዳይመጡ ተነገሯቸዋል።ሌላው አቡበከር የተባለ የቀድሞ የጋና ገቢዎች ባለስልጣን ሰራተኛ ተመሳሳይ እጣ ገጥሞታል።አቡበከር ድርጊቱ ልቤን ሰብሮታል ይላል።
«የቤተሰቦቼን እና የተጋላጭ ማህበረሰቡን ህይወት ማሻሻል እፈልጋለሁ። ምክንያቱም GRA እኔ የማስበው ቦታ ነው።ስራዬ  የብዙ ሰዎችን ሕይወት  ስለሚነካ  ጥሩ ክፍያ ይከፈለኛል። ስለዚህ የቅነሳ ደብዳቤው ሲደርሰኝ  ደነገጥኩ። ድንጋጤው ልቤን እና ሰውነቴን ሰበሮታል።»

የመንግስት ሰራተኞች መባረር ፤'የተለመደ አሰራር' መሆን

ከ2000-2004 እና 2016-2024 ባሉት ጊዚያት አዲሱ የአርበኞች ፓርቲ (ኤን.ፒ.ፒ.) ስልጣን ከያዘበት ጊዜ በስተቀር ጋና፤ከ1993 ጀምሮ፣በዋናነት የምትመራው በናሽናል ዲሞክራሲያዊ ኮንግረስ (ኤንዲሲ) ነው ።ማህማ ስራ ከጀመረ ወዲህ በጋና በሺዎች የሚቆጠሩ የመንግስት ሰራተኞች ሹመታቸው ተሰርዟል።የሰላምና ደህንነት ተንታኝ አማኑኤል ቤንሳህ ለDW እንደተናገሩት፤የሰራተኛ ማህበራቱ ለኢኮኖሚው ጥሩ አይደለም  ቢሉም፤  ለአዳዲስ መንግስታት መደበኛ የአሰራር ሂደት ነው።በመሆኑም ርምጃው በመሃማ አስተዳደር ላይ ችግር የሚፈጥር አይደለም ይላሉ።
«እያንዳንዱ አስተዳደር ይህን አድርጓል፣ አዲስ ለውጥ በመጣ ቁጥር የሲቪል ሰርቪሱን ሹመት ይሰርዛሉ።ስለዚህ   ምንም አይነት ችግር ይፈጥራል  ብዬ አላስብም። ብዙ ሰዎች ስለ ጉዳዩ ያወራሉ፣ አሁንም እኔ እያወራሁ ነው። ግን ምንም ብዙ ለውጥ አያመጣም።»ብለዋል።

ማሃማ በ 2016 ምርጫ ሲሸነፉ በመጨረሻዎቹ ቀናት ውስጥ የተቀጠሩ የመንግስት ሰራተኞችን በማሰናበት የናኖ አኩፎ-አዶ አስተዳደርን ከሰው ነበር።
በጋና የምጣኔ ሀብት ምሁር እና መምህር የሆኑት ሎርድ ሜንሳህ ለDW እንደተናገሩት መሃማ አሁን የቆዩ ሹመቶችን ለመተካት እና የጋና መንግስትን የደመወዝ ክፍያ በገንዘብ ለመደገፍ እየሞከረ ነው።

በጋና የደመወዝ  እና የዕዳ ክፍያ ከ50% በላይ የጋናን ወጪ ይወስዳሉ የሚሉት ምንሳህ፤ደሞዝተኛ ለመጨመር የሚደረግ ማንኛውም ሙከራ ችግር ይሆናል ይላሉ።«በፍፁም አይገርመኝም። ማለቴ  እንዲህ ያለ ነገር ሲከሰት ማየት። እንደ ጋና ያሉ አገሮችን ከተመለከትክ የኢኮኖሚ ሁኔታን ከግምት ውስጥ ታስገባለህ። በደመወዝ ክፍያ መዝገብ ላይ የሚደረግ ማንኛውም የጭማሪ ሙከራ ወጪ የሚጨምር መሆኑ ግልፅ  ነው።»

ስራ ማጣት የወለደው ብስጭት   

ሁኔታው ያሳሰበው ተቃዋሚው የኤንኤንፒ /NPP/ ፓርቲ፤ የመንግስት ሰራተኞ ወደ ነበሩበት እንዲመለሱ መንግስትን እየጠየቀ ነው።
 ቪንሴንት አሳፉህ የተባሉ የኤንኤንፒ ህግ አውጭ ለDW እንደተናገሩት "ከታህሳስ 7 በፊት የተሾመ ማንኛውም ሰው ከስልጣን መውረድ አለበት በሚል የፕሬዚዳንት ፤ትክክለኛ አንድነት ሊኖር አይችልም ብለዋል። ውሳኔውም አሳፋሪ ነው እና የዲሞክራሲያችንን መዋቅር የሚነካ ነው ሲሉ ተናግረዋል። አሳፉህ እንዳሉት ስራቸውን የሚያጡ ሰዎች "በመጀመሪያ ደረጃ ጋናውያን ናቸው" እናም  ሌላ በመምረጣቸው  ሳቢያ ሰዎች በስራ እድላቸው ላይ ምንም ተጽእኖ ሊኖርባቸው አይገባም ብለዋል።
ርምጃው በተለይ እንደ ኦፖኩ እና አቡበከር ያሉ ወጣት ጋናውያንን የመንግስት ሰራተኞችን ክፉኛ አበሰጭቷል።"የተቀጠረ ሁሉ የፓርቲ አባል አልነበረም። ያለው አቦበከር  ለመቀጠር የሚያስልጉ ነገሮች ሁሉ ማሟላቱን ገልጿል።አቦበከር አያይዞም ተጥቀመው እንደጣሉን ይሰማናል ብሏል።ስለሆነም አዲሱ አስተዳደር በእነሱ ላይ አደረሰ ያሉት  መጥፎ ተግባር መቀጠል እንደሌለባት ተናግሯል።

የአይኤምኤፍ ብድር እንደ በጀት  

አይኤምኤፍ ባስቀመጣቸው ቅድመ ሁኔታዎች፣ ጋና ወጪ እንድትቀንስ ምክረ ሃሳብ ቀርቧል። በመሆኑም ሜንሳህ እንደሚሉት  ጋናውያን መንግስትን እንደ ገቢ ማግኛ  መንገድ አድርገው ማየት ማቆም አለባቸው።በግል ዘርፍ የሚመራ የስራ እድል መፍጠር አስፈላጊ ነው የሚሉት ባለሙያው፤ መንግስት ዋና ቀጣሪ እንዲሆን በመፍቀድ መቀጠል አይቻልም ይላሉ።ይህንን ሲሉም፤ የወለድ ተመኖች ዝቅተኛ ስለሚሆኑበት የዋጋ መረጋጋት ስላለበት እና በወደብ ላይ የገቢ እና የወጪ ታሪፍ ስለሚቀንስበት ኢኮኖሚ፣እየተናገሩ መሆኑን ገልፀዋል።

የፋይናንስ ሚኒስትሩ አቶ ፎርሰንም ያለፈው ማክሰኞ በጀታቸውን ሲያስተዋውቁ፣ተወዳጅ ያልሆኑትን "የአስቸጋሪ ግብሮችን" ማስቀረት የሚለውን የማሃማ ዘመቻ ተስፋዎች እና ከምዕራባውያን አጋሮች የገንዘብ ቅነሳ ጋር በተያያዘ መንግስት ገንዘብ ለማሰባሰብ ካለው ፍላጎት ጋር ሚዛን ለመጠበቅ የሞከሩ ይመስላል።በተለይ፣ ማሻሻያዎቹ የኮቪድ-19 እና የኤሌክትሮኒክስ ማስተላለፊያ ክፍያዎችን መሰረዝ፣ ተጨማሪ እሴት ታክስን መቀነስ እና አነስተኛ ንግዶችን ለመርዳት የተጨማሪ እሴት ታክስ ምዝገባ ደረጃን ማሳደግን ያካትታሉ። 
የዩናይትድ ስቴትስ የውጭ ዕርዳታ መቋረጥ  የ156 ሚሊዮን ዶላር የገንዘብ እጥረት ጋና የገጠማት ጋና፤ የጤና እና የግብርና ዘርፎች  ለመድኃኒት እና ለማዳበሪያ እጥረት ድጋፍ አድርገዋል።.

የፀረ ግብረሰዶማዊነት ህግን ማፅደቅ?

ምንም እንኳን ጋና ከአለም ባንክየምታገኘው  3.8 ቢሊዮን ዶላር ድጋፍ እና የዓለም አቀፉ የገንዘብ ድርጅት ብድር አደጋ እንዲይገጥመው ፍላጎት ቢኖራትም፣ ህግ አውጪዎች ከአፍሪ እጅግ በጣም ገዳቢ የሆነውን የፀረ ግብረሰዶማዊነት  ህግ እንደገና አቅርበዋል።
ዩጋንዳ ይህን ህግ በማፅደቋ  8.3 ቢሊዮን ዶላር የሚገመት የገንዘብ ድጋፍ ያጣች ሲሆን፤ይህም ሌሎች የአፍሪካ መንግስታት ተመሳሳይ ህግ እንዳይጥሉ እንዲጠነቀቁ አድርጓል። ይህ በእንዲህ እንዳለ ማሃማ በፓርላማ አባላት ከሚደገፈው ህግ ይልቅ በመንግስት የሚደገፍ ህግ እንደሚመርጡ ተናግረዋል።

የጋና 'መልካም ጉርብትና'

ማሃማ በቅርቡ የማሊ፣ ቡርኪናፋሶ እና ኒጀር የምዕራብ አፍሪካ ኢኮኖሚ ማህበረሰብን (ECOWAS) ክልላዊ ቡድንን እንዲቀላቀሉ ጥሪ አቅርበዋል። በወታደራዊ ጁንታዎች የሚተዳደሩት ሶስቱ የፍራንኮፎን ግዛቶች በዚህ አመት መጀመሪያ ላይ ከ ECOWASን አቋርጠው የራሳቸውን የሳህል ግዛቶች ህብረት (AES) መስርተዋል።ፕሬዚዳንቱ ጋና "ሽብርተኝነትን ለመዋጋት ለመርዳት ተዘጋጅታለች" ብለዋል. አያይዘውም "ከመለያየት ይልቅ አንድ የሚያደርገን ብዙ አለ" ብለዋል። በECOWAS እና በኤኢኤስ መካከል እንደ "ድልድይ" ለመስራት የገባውን ቃል በትክክል በመፈፀም፣ ማሃማ በቅርቡ ከማሊ መሪ አሲሚ ጎይታ ጋር በባማኮ ተገናኝተዋል።በዚህም  በECOWAS እና በኤኢኤስ መካከል ያለውን እምነት ወደነበረበት ለመመለስ ቃል ገብተዋል። መሃማ ወደ ቡርኪናፋሶ እና ኒጀር የሚያደርገጉትን የ"መልካም ጉርብትና" ጉብኝት ይቀጥላሉ ተብሏል።

ቤንሳህ ግን የምዕራብ አፍሪካ ኢኮኖሚ ማህበረሰብን (ECOWAS) በራሱ የቆመ አይለም ባይ ናቸው።
«አሁን ያየነው ኢኮዋስ /ECOWAS/ በሳህል ስትራቴጂ ራሱን እንዳላዘጋጀ ነው። እናም የአፍሪካ ህብረት እና የአውሮፓ ህብረት እንዲሁም የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ከ ECOWAS ባለፈ ከዚህ የጤና ስትራቴጂ ምን እንደሚፈልጉ ሁሉም  ያውቃል። ስለዚህ በሳህል ትንሽ የመነጠል ስሜት አለ።ምክንያቱም የኢኮዋስ /ECOWAS/  የአንዳንድ ጌቶቹን በተለይም የፍራንኮፎንን ዜማ እየተጫወተ ነው።»
አንዳንድ ተንታኞች እንደሚሉት ምንም እንኳን በECOWAS ውስጥ  ሁሉም የማሃማን እቅድ ባይቀበሉም፤ ፣አንዳንዶች ግን የሳህል ግዛቶች ለምዕራብ አፍሪካ  ወሳኝ እንደሆኑ ያምናሉ።ቤንሳህ እንዳሉት የማሃማ ተግባራዊ ዲፕሎማሲ በአካባቢው ያለውን ደህንነት ለማስጠበቅ ነው።«ለሳህል ግዛቶች የተለየ መልዕክተኛ በማቋቋም፣ የሳህል ግዛቶችን ለመመለስ ከፍተኛ ጥረት እያደረገ መሆኑን አመላካች ነው» ነው ብለዋል።

ፀሀይ ጫኔ
እሸቴ በቀለ